رابطه ی بین هنر و مذهب، از آنجا که هر دو از یک سرچشمه آب می خورند همیشه یکی مسائل مهم تاریخ فرهنگ بوده است. بررسی تاریخ اولیه ی هنر ایران به حل این مشکل اساسی کمک خواهد کرد، خاصه آنکه با این بررسی، روابط مورد بحث، برکنار از قشر تداعی های مأنوس و مزاحم، آشکار خواهد شد.
مذهب را نیروی الهام دهنده ی هنر می شناسد و هنر را خادم هنروری مذهب و مورخان همیشه به ارتباط آن دو توجه داشتند. اما در دوره ی انحطاط مذهب، این ارتباط به راحتی نادیده گرفته میشود و یا حتی انکار می شود.
در اینکه کلیه ی ادیان دارای جنبه های روحی و ایده آلی هستند و داستان ماده و جسم را فرو گذارده اند تا حدیث روح را از سر بگیرند جای شکی نیست. مذهب برای تبلیغ و انتشار خود هیچگاه حربه ای ظریف تر و وسیله ای مؤثرتر از هنر نیافته و برای تجسم جنبه ی ایده آلی و روحی خود گریزی جز توسل به هنر نداشته. اما اگر کلیه ی ادیان در ابتدای ظهور خود از هنرها اعراض کرده اند از جهت بی نیازی مذهب از هنر نبوده بلکه اعتراضی است به آیین قدیمی که دین جدید ناسخ آن بوده و چون هرمذهبی مذهب پیشین را نسخ کرده ناگزیر وسیله ی تجسم ایده آل قدیم، یعنی هنر قدیم را نیز انکار کرده است. اما چندی بر نیامده است که هر دین و آیین نوین، از قهر خود کاسته و با هنرها از در آشتی درآمده است، نهایت آنکه طبق اعتقاد و سلیقه ی خود، تأثرات و تصوراتی را در هنر موجب گردیده. دعوای هنر و مذهب در ابتدا همواره دعوایی ظاهری و خالی از عمق بوده، مخصوصاً وقتی توجه به مقام والای این پدیده ی محرک بکنیم که غالباً معجز پیامبران را به خود گرفته است.
جهت دانلود متن کامل مقاله نقش مذهب در پیشبرد هنر ایران کلیک نمایید